Hoe vaak moet ik nog homofobe Lizette's horen?

31 Octobre 2023

Hoe vaak moet ik nog homofobe Lizettes horen?

Homofobe praat van mensen die nuchter zijn is vernederend en traumatiserend. Waarom aanvaarden we het dan? Ik vertel over Lizette*, een gesluierde studente van niet-Westerse origine die al ruim twintig jaar in België woont. Ze deelt de klas met andere vluchtelingen – waaronder ook mensen die uit hun land zijn gevlucht omwille van hun seksuele geaardheid.

Nuchtere Lizettes zijn inderdaad een alledaags fenomeen. De auteur van deze column komt ze regelmatig tegen. Of je nu in een kerk, een moskee, een synagoge of in mijn geval een klasruimte waar volwassenen Nederlands leren, binnenstapt, ze duiken overal op. Keer op keer word ik er onaangenaam door verrast. Ik herinner het me, woord voor woord, en dan die onaangename en machteloze sfeer die blijft hangen, terwijl ik mijn lessen altijd respectvol en verbindend aan de mens breng. Daar was het figuur weer, het religieuze type dat met alle bliksems uit de hemel opmerkt: “Alleen een man en een vrouw kunnen trouwen. De rest is verwerpelijk en degoutant.” Ik stond daar voor mijn klas, totaal verbijsterd, me afvragend waar die opmerking vandaan kwam en wat zij ermee hoopte te bereiken. Ik kan haar helaas niet confronteren met haar ongepaste commentaar omdat ik neutraal moet blijven, ik kon niet vragen wat haar bezielde, en ze deed er nog een schepje bovenop: “Die mensen moeten zelfs niet bestaan.” Helaas is dit niet het eerste voorval van homofobie in mijn klas. Door de jaren heen heb ik een heel repertoire aan soortgelijke opmerkingen opgevangen. Niemand die er iets aan doet en ik hoor het ook niet in opleidingen rond inclusiviteit.

Die ‘opmerkingen’, die we veelal wegmoffelen onder het mom van culturele diversiteit, doen me denken aan de oude Chinese martelmethode genaamd ‘lingchi’, ook wel bekend als ‘de dood door duizend sneden’. Hoewel de gruwelijkheid van die methode veel verder gaat dan een blijkbaar onschuldige multi-culti opmerking, is de metafoor treffend. Elke pijnlijke ‘multi-culti’ opmerking, elke snijdende opmerking, elk vooroordeel en oordeel op de medemens verhoogt de impact van de pijn en de marginalisatie. Hoewel elke individuele snede misschien niet dodelijk is, wordt de som van die wonden na verloop van tijd ondraaglijk.

Zoiets ettert.

Na de opmerking over hoe een getrouwde relatie eruit moet zien, begon ik na te denken over de impact van dergelijke opmerkingen. Want het gebeurt niet alleen in mijn klas, het gebeurt ook in Brusselse jeugdhuizen en andere klaslokalen. Slogans als “Jezelf kunnen zijn” klinken hol en leeg als je constant moet rondlopen met een carapace rond jezelf. In het begin lijkt het misschien gewoon een onschuldige uitschuiver. “Ach, die dame woont hier nog maar pas” (wel nee, ze woont al een twintigtal jaar in België) en “Ze heeft het zo niet bedoeld” want je moet rekening houden met culturele gevoeligheden. Maar bij nadere beschouwing zijn dergelijke opmerkingen doordrenkt van vooroordelen, waardeoordelen en stereotyperingen van lang vervlogen Belgische tijden. Het is gemakkelijk om het af te doen als ‘gewoon culturele diversiteit’, maar de gevolgen van zulke opmerkingen zijn verre van triviaal.

Microagressies.

Mensen vluchten uit hun land omdat ze in het eigen land vervolgd, achtervolgd, bespuwd en uitgesloten, ja zelfs opgehangen worden omdat ze iemand graag zien. Als dergelijke vooroordelen in mijn klas keer op keer worden uitgesproken, wordt de schade cumulatief. Niet ten minste bij mensen die hun leven in België willen heropbouwen en zichzelf die kansen willen geven door bijvoorbeeld bij mij les te volgen. Al die vooroordelen waar niemand over spreekt want dan krijg je het aan de stok met de intersectionele diversiteitsbrigade. Deze vooroordelen bevestigen schadelijke stereotypes en eroderen het zelfvertrouwen van het doelwit. Ze dragen bij aan een cultuur van microagressies – kleine, vaak onopzettelijke, denigrerende uitspraken of zelfs acties die worden gedaan naar personen op basis van hun seksuele identiteit. Kortom bij de ‘jezelf kunnen zijn’ slogans die diezelfde multi-culti brigades scanderen, staat een klein sterretje dat verwijst naar de kleine lettertjes met voorwaarden.

De Chinese martelmethode was niet ontworpen om snel te doden, maar om het slachtoffer lang te laten lijden door opeenvolgende kleine wonden. Met microagressies en homofobe ‘culturele uitspraken’ is het net zo: ze zijn niet direct dodelijk, ze zijn niet performatief, maar de onophoudelijkheid ervan die mijn studenten, mijn collega’s en ikzelf ondergaan, is vernederend en traumatiserend.

De analogie gaat nog verder. Lingchi was een publiek schouwspel. Net als die martelmethode zijn homofobe of vooringenomen opmerkingen vaak publiek. Ze vinden plaats in openbare ruimtes zoals klaslokalen, opleidingen, vzw’s of online platformen. En het publiek dat stilzwijgt, al dan niet uit ongemak, moedigt door deze doofstomme attitude, het schadelijk gedrag van de spreker nog aan.

Ontsnappingsclausule.

Homofobe Lizettes hebben niet alleen het lef om hun ongefilterde gedachten hardop te spreken, ze gaan er vaak ook vanuit dat de rest van de wereld hun botte vooroordelen begrijpt en rangschikt in de kast van het begrip voor culturele verschillen. Het is verbazingwekkend hoe religie maar ook cultuur kan fungeren als excuus en ontsnappingsclausule, waardoor sommigen denken dat ze vrijgesteld zijn van de normale regels van universele maatschappelijke verwezenlijkingen en waarbij alle individuen dezelfde rechten hebben.

De socioloog Emile Durkheim stelde dat individueel gedrag vaak een weerspiegeling is van bredere maatschappelijke structuren en normen. Als Lizettes homofobe en pijnlijke beledigende opmerkingen maken, doen ze dat niet zomaar. Ze zijn op een bepaalde manier geconditioneerd à vie door religieuze stromingen die in iedere samenleving aanwezig zijn en die gelijkheid en gelijkwaardigheid slechts toekennen binnenin de eigen dogma’s.

Als samenleving moeten we ons durven afvragen wat we willen normaliseren. We moeten ons durven afvragen of we onder het mom van vrijheid van godsdienst en culturele gevoeligheden in onze Belgische maatschappij willen leven waarin het acceptabel is om iemand te vernederen, te kwetsen, als tweederangsburger te behandelen vanwege het zichzelf zijn, vanwege de liefde die men heeft voor iemand van hetzelfde geslacht. De realiteit is dat diversiteit een krachtig hulpmiddel is dat zowel kan worden gebruikt om te verbinden als om te scheiden.

Daarom is het belangrijk om te beseffen dat ‘homofobe Lizettes’ niet gewoon homofobe individuen zijn die ongepaste uitspraken doen. Ze zijn symptomen van diepere structurele problemen in onze samenleving, van een diversiteitsbeleid dat niet meer afgestemd is op een universele streven van een maatschappij waarin mannen met mannen en vrouwen met vrouwen kunnen trouwen. Het is aan ons allemaal om een bewuste keuze te maken over hoe we spreken en hoe we reageren op dergelijke uitspraken. We moeten onszelf en anderen ter verantwoording roepen, de Lizettes durven aanspreken en blijven vechten opdat niemand van mijn studenten zich nog onveilig voelt in mijn klas.

Rousseau kan maar bestaan via sociale media, en hoewel ik geen fan ben van de millenial politieker, is de ‘zaak Conner’ een opgeblazen fenomeen van politiek correct denken. Zorgwekkender is dat niemand van deze clan het heeft over het extreemrechts gespuis dat in onze parlementen waart, dat gespuis dat racisme en homofobie in de hoofden van de burgers plant. Een zatte Connor Rousseau is maar een zatte Connor Rousseau. Meer is dat niet. Nuchter doet hij zo’n platte uitspraken niet. Lizettes daarentegen…

*Lizette is een schuilnaam